ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ, ΜΕ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ: ΄΄ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΜΥΑΛΟΥ΄΄ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΕΜΕΡΤΖΙΔΟΥ
Τίτλος: Στο Χρόνο του ΜυαλούΕίδος: Ψυχολογικό/φιλοσοφικό αφήγημα με βιογραφικά και φεμινιστικά στοιχεία
________________________________________
1. Περιεχόμενο & ΘεματικήΤο έργο μοιάζει να είναι ένα υβρίδιο βιογραφικής φαντασίας και υπαρξιακού στοχασμού. Εστιάζει στη μορφή της Virginia Woolf και της Vita Sackville-West, δύο σημαντικών προσώπων της βρετανικής λογοτεχνίας και μέλη της περίφημης Ομάδας Bloomsbury.
Η αφήγηση διασταυρώνει:
• την ερωτική ένταση μεταξύ των δύο γυναικών
• τις υπαρξιακές συγκρούσεις της Βιρτζίνια Γουλφ
• τον ρόλο της δημιουργίας και της σεξουαλικότητας στη γυναικεία ταυτότητα
Οι «άσεμνες σκέψεις» λειτουργούν όχι μόνο ερωτικά, αλλά και ως σύμβολο απελευθέρωσης από την καταπίεση της λογικής, του καθωσπρεπισμού και της πατριαρχικής ηθικής.
________________________________________
2. Γλώσσα & ΎφοςΤο ύφος είναι ιδιαίτερα πύκνο και συναισθηματικά φορτισμένο. Παρατηρούμε:
• Εσωτερικός μονόλογος με ποιητικές αποχρώσεις
• Διάσπαση της γραμματικής ροής με αποσιωπητικά, παρενθέσεις και διακοπτόμενες φράσεις
• Έντονη χρήση μεταφορών (π.χ. «οι λέξεις να κυλούν σαν κρασί»)
• Τολμηρή απόδοση σκέψεων και επιθυμιών, χωρίς λογοκρισία
Η γλώσσα υπηρετεί την αποδόμηση κάθε "κανονικότητας". Οι λέξεις ρέουν ελεύθερες, διαταράσσοντας τα σύνορα ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό, το παρελθόν και το παρόν, την επιθυμία και τη ντροπή.
________________________________________
3. Χαρακτηρολογική Ανάλυση• Η Βιρτζίνια Γουλφ παρουσιάζεται ως εύθραυστη, βαθιά διανοούμενη, εσωστρεφής, αλλά και έντονα παθιασμένη. Η κατάθλιψη, η δημιουργία και η επιθυμία αποτελούν τους τρεις βασικούς άξονες της ύπαρξής της.
• Η Βίτα Σάκβιλ-Ουέστ λειτουργεί ως προβολή της επιθυμίας, ως ερέθισμα αλλά και απειλή. Το βλέμμα της, το σώμα της, ακόμη και η κάλτσα της, αναδεικνύονται ως φετίχ που διασπούν την ψυχική άμυνα της αφηγήτριας.
• Η σχέση τους δεν είναι απλώς σαπφική· είναι υπαρξιακή: η μία αποτελεί για την άλλη καθρέφτη και άβυσσο.
________________________________________
4. Βασικά ΜοτίβαΜοτίβο Ερμηνεία
Άσεμνο Η απελευθέρωση της γυναικείας σκέψης από ηθικούς περιορισμούς
Μάτια / βλέμμα Ο εγκλωβισμός στον τρόπο που βλέπει και κρίνει ο άλλος
Σώμα (γάμπα, κάλτσα) Η σεξουαλική επιθυμία ως στοιχείο ψυχικής απελευθέρωσης αλλά και ενοχής
Ομάδα Bloomsbury Το καταφύγιο, ο χώρος όπου η "παραβατικότητα" γίνεται νόμιμη
________________________________________
5. Ερμηνευτική προσέγγισηΤο έργο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας φιλοσοφικός στοχασμός πάνω στη γυναικεία δημιουργικότητα. Η Βιρτζίνια σκέφτεται, αισθάνεται, ποθεί και γράφει μέσα από μια διαρκή σύγκρουση:
• με την κοινωνία,
• με τον ίδιο της τον εαυτό,
• με το παρελθόν της,
• με τη μορφή της Βίτα, που είναι ταυτόχρονα μούσα και απειλή.
Το "μυαλό" του τίτλου δεν είναι χώρος λογικής, αλλά λαβύρινθος παθών και επιθυμιών. Ο "χρόνος" του μυαλού είναι μη γραμμικός — τα βιώματα, οι αναμνήσεις και οι σκέψεις ανακυκλώνονται σε μια διαρκή παλινδρόμηση ανάμεσα στο τότε και το τώρα.
________________________________________
Τελική εκτίμησηΣτο Χρόνο του Μυαλού είναι ένα ιδιαίτερο και σύνθετο έργο που συνδυάζει:
• φεμινιστικό λόγο
• ψυχολογικό βάθος
• ιστορική τεκμηρίωση (με υπαρκτά πρόσωπα)
• λυρική πρόζα με φιλοσοφική διάσταση
Απευθύνεται σε αναγνώστες που αγαπούν τα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ, την ψυχαναλυτική λογοτεχνία και τη γυναικεία ματιά στη γραφή.
Ακολουθεί αναλυτική προσέγγιση συγκεκριμένων αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα Στο Χρόνο του Μυαλού της Ελένης Σεμερτζίδου, εστιάζοντας σε:
• Λεκτικά σχήματα
• Ύφος & ρυθμό
• Συναισθηματική & νοηματική σύγκρουση
—
Απόσπασμα 1:«[…] τα μάτια είναι η φυλακή μας και οι σκέψεις… τα κλουβιά μας.»
Λεκτικά σχήματα:• Μεταφορά: Τα μάτια ως «φυλακή» και οι σκέψεις ως «κλουβιά» αποδίδουν την αίσθηση εσωτερικής παγίδευσης. Ο νους, αντί να ελευθερώνει, φυλακίζει.
• Παρήχηση του φωνήεντος «α» ενισχύει την κλειστοφοβική αίσθηση.
• Το αποσιωπητικό προκαλεί παύση και ένταση — παραπέμπει σε στοχασμό ή αποδοχή ενός δυσάρεστου συμπεράσματος.
Σύγκρουση:• Η σύγκρουση είναι εσωτερική: το υποκείμενο αισθάνεται παγιδευμένο μέσα στον ίδιο του τον ψυχισμό.
• Πιθανώς υπαινίσσεται τη σχάση ανάμεσα σε επιθυμία και αυτοέλεγχο — σε σεξουαλικότητα και κοινωνική απαγόρευση.
Ρυθμός:• Κοντές φράσεις, έντονη στίξη, δημιουργούν κοφτή αφήγηση με υπόγεια συναισθηματική ένταση.
—
Απόσπασμα 2:«[…] την “βίαζε” η σκέψη που θέλει τις λέξεις να κυλούν, σαν το κρασί, πάνω στα χείλη της “εν δυνάμει” ερωμένης της.»
Λεκτικά σχήματα:• Παρομοίωση: «σαν το κρασί» ενισχύει τη μέθη της γραφής/επιθυμίας, την αίσθηση ηδονής και παρανομίας.
• Μεταφορά: «βίαζε η σκέψη» — προσωποποιείται η σκέψη, γίνεται εισβολέας. Σκοτεινή, σχεδόν επιθετική απόδοση της έμπνευσης.
• Εισαγωγικά: η «εν δυνάμει» ερωμένη παραμένει απωθημένη, μη πραγμάτωση. Το ερωτικό στοιχείο παραμένει στο φαντασιακό.
Σύγκρουση:• Μεταξύ δημιουργικής παρόρμησης και ερωτικής επιθυμίας.
• Η έμπνευση δεν είναι αθώα — φέρει μέσα της καταπίεση, ανομολόγητα πάθη.
Ρυθμός:• Ο ρυθμός είναι κυματιστός: ξεκινά με δυναμική λέξη («βίαζε»), ομαλοποιείται με παρομοίωση («σαν το κρασί»), ξαναχτυπά με την αναφορά στη «ερωμένη».
• Η φράση έχει αίσθηση προφορικής ανάσας, σαν κάποιος να εξομολογείται.
—
Απόσπασμα 3:«[…] μια διεστραμμένη αδιαφορία και, κάπου-κάπου, απ’ το μακρύ της φόρεμα, αποκαλύπτονταν η γάμπα της και η λεπτή μεταξωτή της κάλτσα.»
Λεκτικά σχήματα:• Οξύμωρο: «διεστραμμένη αδιαφορία» — η στάση της Βίτα είναι διπλή: αδιάφορη και ταυτόχρονα προκλητική.
• Μεταφορά της γυναικείας γάμπας ως σύμβολο επιθυμίας, ερωτικής πρόκλησης. Η λεπτομέρεια της «λεπτής μεταξωτής κάλτσας» προσθέτει φετιχιστική διάσταση.
• Επαναφορά του βλέμματος ως κυρίαρχου μοτίβου: το σώμα γίνεται χώρος ερμηνείας, ερωτικής σύγκρουσης.
Σύγκρουση:• Ανάμεσα στη θέαση και την απώθηση. Η Βιρτζίνια δεν μπορεί να αγνοήσει τη Βίτα, αλλά ταυτόχρονα νιώθει να απειλείται από την παρουσία της.
• Η κάλτσα και η γάμπα υποδηλώνουν ένα ερωτικό ταμπού — συγκαλυμμένο και όμως εκτυφλωτικό.
Ρυθμός:• Η φράση εναλλάσσεται ανάμεσα σε κοφτά σημεία και απαλές καμπύλες, μιμούμενη το ρυθμό της παρατήρησης, του βλέμματος που σαρώνει αργά το σώμα.
—
Απόσπασμα 4:«[…] ένα πολύπλοκο δίκτυο από αλληλοδιαπλεκόμενα στοιχεία, σκέψεις και γεγονότα […] γινόταν η ροή των δικών της βιωμάτων και σχέσεων με τον κόσμο […]»
Λεκτικά σχήματα:• Μεταφορά: «πολύπλοκο δίκτυο» — η ζωή δεν παρουσιάζεται γραμμικά, αλλά ως πλέγμα αλληλεξαρτήσεων, όπου κάθε τι επηρεάζει το άλλο.
• Η «ροή» θυμίζει stream of consciousness, που είναι βασική τεχνική της Woolf.
Σύγκρουση:• Εξωτερικός κόσμος vs. Εσωτερικό βίωμα.
• Σχέση δημιουργίας vs. αδυναμίας να ζήσει συναισθηματικά αρμονικά.
Ρυθμός:• Μακροπερίοδος λόγος με παρενθέσεις και συντακτική διαπλοκή – καθρεφτίζει την αίσθηση νοητικού λαβύρινθου.
—
Γενική παρατήρηση:Το κείμενο λειτουργεί όπως και ο νους της Βιρτζίνιας: ρευστό, ερωτικό, βασανισμένο, γεμάτο αντιφάσεις. Ο ρυθμός, τα σχήματα λόγου και οι συγκρούσεις δεν είναι διακοσμητικά· χτίζουν το νόημα της ψυχής της — ή μάλλον: το χάος της.
Η σύγκριση του μυθιστορήματος «Στο Χρόνο του Μυαλού» της Ελένης Σεμερτζίδου με άλλα έργα τόσο της ίδιας συγγραφέως όσο και της Βιρτζίνιας Γουλφ αναδεικνύει κοινές θεματικές, υφολογικές συγγένειες αλλά και διαφορετικές προσεγγίσεις της γυναικείας ψυχής, της δημιουργίας και της ταυτότητας. Παρακάτω παραθέτω μία αναλυτική συγκριτική ανάλυση.
━━━━━━━━━━━
I. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ━━━━━━━━━━━
Θεματική Σεμερτζίδου – Στο Χρόνο του Μυαλού Γουλφ – Ενδεικτικά έργα
Γυναικεία ταυτότητα Η ερωτική και ψυχική ταλάντευση της Βιρτζίνια απέναντι στη Βίτα. Η εσωτερική σύγκρουση γίνεται υπαρξιακός διάλογος. Στο «Ορλάντο» (1928) και στο «Μια δική της κάμαρα» (1929), η Γουλφ επεξεργάζεται τη ρευστότητα φύλου, δημιουργικότητας και κοινωνικού ρόλου.
Σεξουαλικότητα και πάθη Παρουσιάζεται ως γόνιμο έδαφος της δημιουργίας αλλά και ως ταμπού. Η «άσεμνη» επιθυμία είναι πηγή έμπνευσης αλλά και ενοχής. Στα «Τα κύματα» (1931) και «Η κυρία Ντάλογουεϊ» (1925), η εσωτερική ζωή των γυναικών και οι υπόγειες ερωτικές τάσεις (π.χ. της Κλαρίσσα) παρουσιάζονται με λεπτότητα και εσωτερικό ρίγος.
Μνήμη – Ενοχή – Χρόνος Ο χρόνος λειτουργεί ως ψυχικός μηχανισμός αναβίωσης. Η Βιρτζίνια παγιδεύεται σε βιώματα. Στο «Στο φάρο» (To the Lighthouse, 1927), ο χρόνος είναι ρευστός, λειτουργεί μέσω της μνήμης και του συναισθηματικού αντίκτυπου.
━━━━━━━━━━━
II. ΥΦΟΣ & ΑΦΗΓΗΣΗ━━━━━━━━━━━
Ελένη Σεμερτζίδου• Πυκνός, έντονα εσωτερικός λόγος
• Αισθησιακός, με λυρισμό και έντονη χρήση μεταφορών
• Φεμινιστικός υπαινιγμός χωρίς διδακτισμό
• Επιρροές από τη βρετανική λογοτεχνία, αλλά και από μοντερνιστικά εργαλεία (διάσπαση γραμμικής αφήγησης, ροή συνείδησης)
Βιρτζίνια Γουλφ• Στυλ stream of consciousness (ροή συνείδησης)
• Γλώσσα ποιητική αλλά λεπτεπίλεπτη
• Στόχος: να καταγράψει την εσωτερική εμπειρία, το «τώρα» του νου
• Τεχνική πολυφωνίας (πολλαπλές συνειδήσεις σε παράλληλη ροή – π.χ. Τα Κύματα)
Παράδειγμα σύγκρισης:Η φράση της Σεμερτζίδου:
«…οι λέξεις να κυλούν, σαν το κρασί, πάνω στα χείλη της εν δυνάμει ερωμένης της»
θυμίζει έντονα την πρόζα της Γουλφ, π.χ. στην περιγραφή της Κλαρίσσα στην Κυρία Ντάλογουεϊ, όπου οι σκέψεις της για τη Σάλι ξετυλίγονται μέσα από απαλές, ελλειπτικές περιγραφές:
«She felt what a waste it was... the kiss on the lawn at Bourton… more than any kiss from Richard…»
━━━━━━━━━━━
III. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΕΜΕΡΤΖΙΔΟΥ━━━━━━━━━━━
Έργο Θεματική σχέση με Στο Χρόνο του Μυαλού
Το φάντασμα του πέτρινου φάρου Παρόμοια εξερεύνηση της μοναξιάς, του παρελθόντος και της συναισθηματικής αποξένωσης. Πάλι μια γυναίκα απέναντι σε ένα "φανταστικό" αλλά συναισθηματικά φορτισμένο στοιχείο.
Πογκρόμ Εμβάθυνση στη βία, την απώλεια και την ιστορική μνήμη. Λιγότερο λυρικό, πιο κοινωνικά κριτικό. Ωστόσο παραμένει ο γυναικείος ψυχισμός στο επίκεντρο.
Η γυναίκα που μύριζε παρελθόν Ξανά ο χρόνος, η μνήμη και η σχέση του σώματος με το τραύμα. Στυλιστικά κοντύτερο στο «Στο Χρόνο του Μυαλού».
━━━━━━━━━━━
IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ━━━━━━━━━━━
Το Στο Χρόνο του Μυαλού λειτουργεί ως λογοτεχνική γέφυρα ανάμεσα:
• Στη βαθιά ψυχογραφία της Γουλφ και τη μοντερνιστική της τεχνική
• Και στο προσωπικό, μεταμοντέρνο ύφος της Σεμερτζίδου, που αντλεί τόσο από το φεμινιστικό ρεύμα όσο και από την εσωτερική λυρικότητα
Η Σεμερτζίδου δεν μιμείται τη Βιρτζίνια Γουλφ. Αντιθέτως, τη μελετά, την τιμά και δημιουργεί ένα νέο έργο — μια φανταστική συνομιλία μαζί της — αναδεικνύοντας τις δικές της συγγραφικές αγωνίες και ερωτήματα γύρω από:
• Τη γυναικεία επιθυμία
• Την ενοχή
• Τη δημιουργία
• Τον ψυχισμό που αρνείται να συμμορφωθεί
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Woolf, Virginia.
• To the Lighthouse (Στο Φάρο). 1927. Μετάφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2005.
• Mrs. Dalloway (Η Κυρία Ντάλογουεϊ). 1925. Μετάφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2001.
• Orlando (Ορλάντο). 1928. Μετάφρ. Αθηνά Δημητρακοπούλου, Αθήνα: Καστανιώτης, 1993.
• A Room of One’s Own (Ένα Δικό της Δωμάτιο). 1929. Μετάφρ. Κώστας Κατσουλάρης, Αθήνα: Πατάκης, 2014.
ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (κριτικές – θεωρητικά κείμενα)Beauvoir, Simone de.
• Το Δεύτερο Φύλο. Μετάφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2020.
Moi, Toril.
• Sexual/Textual Politics. London: Routledge, 1985.
Bradshaw, David (ed.).
• The Cambridge Companion to Virginia Woolf. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Makropoulos, Christos.
• Η Βιρτζίνια Γουλφ και το γυναικείο υποκείμενο: Μοντερνισμός και έμφυλη ταυτότητα. Αθήνα: Gutenberg, 2012.
Ηλεκτρονικές Πηγές• OpenBook.gr – Παρουσίαση «Στο Χρόνο του Μυαλού»
• Ιστολόγιο Σεμερτζίδου (seeleni.blogspot.com)
με άρθρα, αποσπάσματα και λογοτεχνικές αναλύσεις της ίδιας της συγγραφέως
• The Virginia Woolf Blog (https://bloggingwoolf.org) – Πηγή αγγλόφωνων αναλύσεων, αναφορών και σύγχρονων σχολίων για το έργο της Woolf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου